Zmiany w przepisach bhp w 2015 roku

Ustawodawca nie śpi ani nie świętuje, o czym świadczy obszerny wykaz prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów na 2015 rok. Będzie on obfitował w liczne zmiany przepisów, w tym również bhp: począwszy od zasad badań lekarskich pracowników, poprzez zmianę wykazu prac szczególnie uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia kobiet, aż po nowelizacje przepisów dotyczących substancji chemicznych i ich mieszanin.
 Część przepisów jest już podpisana przez prezydenta RP, część na etapie konsultacji społecznych, a niektóre są dopiero tworzone. 
Nie zmienia to jednak faktu, że w 2015 roku czeka nas sporo zmian. Na szczególną uwagę zasługuje podpisana przez Prezydenta RP ustawa z dnia 7 listopada 2014 r. o ułatwieniu wykonywania działalności gospodarczej (Dz. U. poz. 1662), nowelizująca m.in. art. 229 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1502) – dalej k.p. Powyższy akt wprowadzi swego rodzaju rewolucję w badaniach profilaktycznych pracowników, doda bowiem kolejną przesłankę zwalniającą pracodawcę z obowiązku kierowania pracownika (a właściwie kandydata na pracownika) na wstępne badania lekarskie. Chodzi tu o osobę przyjmowaną do pracy u innego pracodawcy na dane stanowisko w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy, jeżeli osoba ta przedstawi pracodawcy aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie, a nowy pracodawca stwierdzi, że poprzednie warunki odpowiadają warunkom występującym na danym stanowisku pracy. Nowe zasady nie będą jednak dotyczyły osób przyjmowanych do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych. Co ważne, ten sam przepis będzie miał zastosowanie w przypadku przyjmowania do pracy osoby pozostającej jednocześnie w stosunku pracy z innym pracodawcą. Pomimo tego, że uchwalona regulacja jest niewątpliwie cenna dla pracodawców ze względu na obniżenie kosztów zatrudnienia, to jednak budzi kontrowersje wśród prawników, którzy uważają, że pracodawca nie ma kompetencji do samodzielnej oceny orzeczeń lekarskich ani określania, czy warunki pracy w nowym zakładzie pracy są identyczne z poprzednimi, czyli tymi, dla jakich dane orzeczenie zostało wcześniej wydane.
 Do tego dochodzi jeszcze kwestia udostępniania pracownikom odchodzącym z danego zakładu pracy zaświadczeń lekarskich, które przecież pracodawca jest zobligowany przechowywać przez 50 lat. W tym zakresie przepis, który wchodzi w życie 1 kwietnia 2015 r., faktycznie wydaje być niedopracowany.
W kwestii badań profilaktycznych również Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, przygotowuje projekt zmieniający rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. Nr 69, poz. 332 z późn. zm.) – dalej r.b.l.p., wprowadzającym zmiany m.in. w zakresie dopuszczalności wydawania przez lekarza medycyny pracy orzeczeń lekarskich o jedynie częściowej zdolności do pracy.
W tym przypadku rozporządzenie zmieniające nie precyzuje skutków wydawania takich orzeczeń. W obecnym stanie prawnym, zgodnie z § 2 ust. 5 r.b.l.p., po przeprowadzonych badaniach profilaktycznych, lekarz medycyny pracy ma dwie możliwości:
» stwierdzić brak przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na określonym stanowisku pracy i tym samym dopuścić pracownika do pracy,
» stwierdzić przeciwwskazania zdrowotne do pracy na określonym stanowisku pracy i tym samym nie dopuścić pracownika do pracy.
Jest to klarowne rozwiązanie, które sprawdziło się w praktyce przez wiele lat obowiązywania przepisów dotychczasowego r.b.l.p. Proponowana zmiana, bez wprowadzenia dodatkowych regulacji, może okazać się dla pracodawców katastrofalna w skutkach, bowiem w przypadku – na który właśnie wskazują autorzy projektu – wydania przez lekarza medycyny pracy ograniczenia w zakresie wykonywania przez pracownika ręcznych prac transportowych (np. poprzez obniżenie dopuszczalnych norm dźwigania z 50 kg przy pracy dorywczej, do 5 kg), pracodawca może nie być w stanie nadal zatrudniać pracownika. Ale co z nim dalej zrobić?
 W obowiązującym stanie prawnym – w razie braku możliwości przeniesienia pracownika do innej pracy – pracodawca może po prostu wypowiedzieć stosunek pracy (por. wyrok SN z dnia 16 grudnia 1999 r., I PKN 469/99, OSNP 2001, nr 10, poz. 346).
Ale w przypadku przygotowanego projektu sprawa nie jest już tak oczywista, bo co wtedy będzie mógł zrobić pracodawca? Wypłacać co miesiąc wynagrodzenie pracownikowi, któremu nie wolno powierzyć wykonywania niezbędnych dla przedsiębiorstwa zadań? Oczywiście, jak zawsze najbardziej poszkodowani będą przede wszystkim mali przedsiębiorcy, którzy zatrudniają jedynie kilku pracowników, a co za tym idzie, mają ograniczone możliwości zmiany organizacji pracy.

Kolejnym aktem prawnym, który zapewne wejdzie w 2015 r., jest długo wyczekiwana regulacja dotycząca obowiązkowych badań do celów sanitarno-epidemiologicznych. Delegacja ustawowa do wydania tego przepisu przez Ministra Zdrowia wynika z art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 947 z późn. zm.). W obecnie obowiązujących przepisach istnieje luka prawna, gdyż uchylone z dniem 2 stycznia 2012 r. rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2006 r. w sprawie badań do celów sanitarno-epidemiologicznych (Dz. U. Nr 25, poz. 191) oraz rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 lipca 2006 r. w sprawie wykazu prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby (Dz. U. nr 133, poz. 939), do dnia dzisiejszego nie doczekało się swojego następcy. Obecnie trwają konsultacje międzyresortowe projektu rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie obowiązkowych badań do celów sanitarno-epidemiologicznych, które jednoznacznie określi, kto i kiedy powinien podlegać takim badaniom, rodzaje prac, przy których wykonywaniu istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby, sposób dokumentowania takich badań, w tym wzory formularzy urzędowych, a także sposób postępowania z osobą, u której stwierdzono przeciwwskazania do wykonywania prac. Omawiany przepis może też wprowadzić nowości dotyczące powyższych badań. Najistotniejsze dotyczą terminów ich przeprowadzania, bowiem nie będą one wydawane bezterminowo, tak jak miało to miejsce w przypadku tzw. książeczek sanepidowskich. Okres ważności badań ma być uzależniony od rodzaju wykonywanej pracy i będzie wynosił nie więcej niż 2 lata (m.in. w przypadku prac związanych z przygotowywaniem i wydawaniem posiłków lub wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi w zakładach żywienia zbiorowego), lub nie więcej niż 5 lat (m.in. w przypadku prac związanych z ciągłym kontaktem z ludźmi stwarzających zagrożenia przeniesienia drogą oddechową zakażenia na inne osoby, niezależnie od rodzaju wykonywanych czynności zawodowych, wykonywane m.in. w podmiotach prowadzących działalność opiekuńczą, wychowawczą, oświatową, wypoczynkową i rekreacyjną dzieci i młodzieży).

 Kolejnym nowym przepisem będzie rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju w sprawie wymagań zdrowotnych, badań lekarskich i psychologicznych oraz oceny zdolności fizycznej i psychicznej osób ubiegających się o świadectwo maszynisty albo zachowanie jego ważności. Konieczność wydania tego aktu prawnego wynika z delegacji ustawowej zawartej w art. 22b ust. 22 ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1594 z późn. zm.) – dalej u.t.k. W stosunku do obecnie obowiązującego rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 15 marca 2011 r. w sprawie badań niezbędnych do otrzymania świadectwa maszynisty oraz zachowania jego ważności (Dz. U. Nr 66, poz. 349) autorzy projektu nie zmieniają zakresu badań, które powinni przechodzić osoby ubiegające się o świadectwo maszynisty, przy czym w nowym rozporządzeniu planowane jest wprowadzenie wymogu każdorazowego badania tych osób w kierunku substancji psychotropowych i nadużywania alkoholu. Dla osób ubiegających się o zachowanie ważności świadectwa maszynisty badania w kierunku substancji psychotropowych i nadużywania alkoholu będą przeprowadzane tylko wówczas, gdy wystąpią właściwe wskazania. Nie ulegną również zmianie wymagania zdrowotne niezbędne do wykonywania pracy na stanowisku maszynisty. W tym zakresie doprecyzowano jedynie postanowienia odnoszące się do czynnych maszynistów przechodzących do systemu licencji i świadectw maszynisty, którzy są objęci łagodniejszymi wymogami w odniesieniu do wzroku i słuchu oraz wprowadzono regulacje odnoszące się do kobiet w ciąży zatrudnionych na stanowisku maszynisty. W omawianym projekcie nie ujęto zasad profilaktycznej ochrony zdrowia maszynistów (w tym częstotliwości przeprowadzania badań lekarskich i psychologicznych), bowiem regulacje te zostały przeniesione do art. 22b ust. 7-7g u.t.k. wraz z częściowych ich uzupełnieniem i doprecyzowaniem. Przepisy określające tryb orzekania o zdolności fizycznej i psychicznej osób ubiegających się o świadectwo maszynisty albo o zachowanie jego ważności zostały określone w sposób analogiczny do rozwiązań przewidzianych w rozdziale 3 rozporządzenia Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 10 lutego 2014 r. w sprawie licencji maszynisty (Dz. U. poz. 211).

W wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów na 2015 r. widnieje również rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz. U. Nr 114, poz. 545 z późn. zm.). Celem nowelizacji tego rozporządzenia jest zapewnienie prawidłowej transpozycji postanowień dyrektywy 2006/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy, poprzez zmianę rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet, wydanego na podstawie art. 176 k.p. Komisja Europejska w uzasadnionej opinii z dnia 14 maja 2009 r. zwróciła uwagę, że regulacja zakazująca pracy kobiet pod ziemią w kopalniach stanowi przeszkodę w równouprawnieniu płci. Proponowana w projekcie zmiana dotyczy usunięcia z wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet przepisów zakazujących podejmowania przez kobiety prac wykonywanych pod ziemią w kopalniach. Obecnie w wykazie tym znajduje się dział V „Prace pod ziemią, poniżej poziomu gruntu i na wysokości”, określający zakaz pracy kobiet pod ziemią we wszystkich kopalniach, z wyjątkiem pracy:
 » na stanowiskach kierowniczych nie wymagającej stałego przebywania pod ziemią i wykonywania pracy fizycznej,
» w służbie zdrowia,
» w okresie studiów, w ramach szkolenia zawodowego,
 » wykonywanej dorywczo i nie wymagającej pracy fizycznej. W projektowanym akcie prawnym ograniczenie zatrudnienia pod ziemią w kopalniach zostanie utrzymane jedynie dla kobiet w ciąży lub karmiących dziecko piersią. Pod obrady Rady Ministrów w 2015 r. wejdzie również projekt ustawy zmieniającej ustawę z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1645).
Przyczyną zmian jest niedostosowanie prawa krajowego do prawa Unii Europejskiej, harmonizującego wymagania dla produktów wprowadzanych do obrotu na jednolitym rynku UE. Obecnie obowiązujące regulacje prawne jedynie częściowo implementują do prawa krajowego regulacje unijne, czego konsekwencją są trudności w ich stosowaniu nie tylko przez przedsiębiorców, ale też inne grupy podmiotów systemu oceny zgodności. Jeżeli po 2016 r. nasze regulacje dotyczące oceny zgodności nie będą w pełni spójne z prawem Unii Europejskiej, krajowe jednostki oceniające zgodność nie będą mogły być notyfikowane do nowych dyrektyw. Brak krajowych jednostek notyfikowanych spowoduje brak możliwości otrzymywania przez przedsiębiorców certyfikatów zgodności w Polsce. Przedsiębiorcy będą musieli dokonywać sprawdzenia zgodności wyrobów z wymaganiami w zagranicznych jednostkach notyfikowanych, co zwiększy koszty badań i spowoduje ogromne trudności z wprowadzaniem wyrobów do obrotu zarówno na rynek polski, jak i europejski.


Kolejna planowana zmiana dotyczyć będzie dostosowania przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 3 grudnia 2002 r. w sprawie dokumentów wymaganych przy składaniu wniosku o wydanie zezwolenia na wykonywanie działalności związanej z narażeniem na działanie promieniowania jonizującego albo przy zgłoszeniu wykonywania tej działalności (Dz. U. Nr 220, poz. 1851, z późn. zm.), do znowelizowanych przepisów ustawy z dnia 29 listopada 2000 r. – Prawo atomowe, w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 13 maja 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo atomowe oraz niektórych innych ustaw, wdrażającej przepisy Dyrektywy 2009/71/EURATOM. Rozporządzenie wprowadzi zmiany do listy dokumentów wymaganych przy składaniu wniosków o wydanie zezwolenia na wykonywanie działalności związanej z narażeniem, polegającej na budowie, rozruchu, eksploatacji i likwidacji obiektów jądrowych, wynikające z wprowadzenia do ustawy – Prawo atomowe szczegółowych zasad reglamentacji tych działalności, w tym dotyczących dołączania do wniosku o wydanie zezwolenia nowych rodzajów dokumentów.

 Rada Ministrów pracuje również nad nowelizacją ustawy z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz. U. Nr 63, poz. 322 z późn. zm.) – dalej u.s.c. Celem proponowanych rozwiązań jest skuteczniejsza ochrona zdrowia ludzi i środowiska przed szkodliwym wpływem chemikaliów. Projektowany przepis włączy do prawa polskiego przepisy wymagane rozporządzeniem (UE) nr 259/2012, rozporządzeniem (UE) nr 649/2012 i rozporządzeniem Komisji (UE) nr 440/2010 z dnia 21 maja 2010 r. Wprowadza również do prawa polskiego niektóre przepisy dyrektywy 2004/9/WE, wcześniej błędnie wprowadzone aktem wykonawczym. Projekt ustawy poszerza katalog zadań Inspektora do spraw Substancji Chemicznych, a także nakłada na Inspektora obowiązek przekazywania Komisji i OECD informacji dotyczących funkcjonowania systemu Dobrej Praktyki Laboratoryjnej zadań już realizowanych. Projekt uchyla pkt 4 i 6 w upoważnieniu dla ministra właściwego do spraw zdrowia do wydania aktu wykonawczego zawartym w art. 19 ust. 5, co wynika z wejścia w życie rozporządzenia Komisji (UE) nr 547/2011 z dnia 8 czerwca 2011 r. w sprawie wykonania rozporządzenia (WE) nr 1107/2009 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do wymogów w zakresie etykietowania środków ochrony roślin ((Dz. Urz. UE L 309 z 24.11.2009, str. 1, z późn. zm.).
Projekt wprowadza delegację dla ministra właściwego do spraw zdrowia do wydania aktu wykonawczego, w którym zostanie określony zakres informacji dotyczących mieszaniny niebezpiecznej, jakie wprowadzający ją do obrotu musi przekazać Inspektorowi oraz sposób ich przekazania. Istotą rozwiązań ujętych w projekcie jest:
» wprowadzenie delegacji dla ministra właściwego do spraw zdrowia do wydania aktu wykonawczego, w którym zostanie określony zakres informacji przekazywanych Inspektorowi przez odpowiednie podmioty oraz sposób ich przekazania;
» uzupełnienie przepisów dotyczących badania substancji i mieszanin;
» zastąpienie odwołania do rozporządzenia nr 689/2008 odwołaniem do rozporządzenie nr 649/2012; » uzupełnienie przepisów znajdujących się w Rozdziale 7 u.s.c. – Przepisy karne; » poszerzenie katalogu zadań Inspektora do spraw Substancji Chemicznych, określonych w art. 12 u.s.c.;
» wprowadzenie przepisów umożliwiających wstrzymanie obrotu substancji w przypadku gdy nie został sporządzony raport bezpieczeństwa chemicznego wymagany przepisem art. 37 ust. 4 rozporządzenia (WE) nr 1907/2006.
Projekt noweli zwiększa zakres penalizacji za nieprzestrzeganie przepisów ustawy (np. za wywóz chemikaliów bez oficjalnej zgody, gdy jest ona wymagana przepisami unijnymi, będzie wymierzana kara grzywny, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2). Autorzy projektu proponują również poszerzenie kompetencji Inspektora do spraw Substancji Chemicznych. Jego zadaniem będzie upowszechnianie wiedzy na temat szkodliwego oddziaływania substancji chemicznych i ich mieszanin na zdrowie człowieka i środowisko. Inspektor ma też propagować wiedzę o zapobieganiu negatywnym oddziaływaniom chemikaliów. Będzie również zobowiązany do corocznego przekazywania Komisji Europejskiej i OECD informacji o funkcjonowaniu systemu Dobrej Praktyki Laboratoryjnej w Polsce. Zgodnie z projektem, przedsiębiorcy zostali zobowiązani do elektronicznego informowania Inspektorao wytwarzaniu w Polsce mieszaniny niebezpiecznej lub mieszaniny stwarzającej zagrożenie wprowadzanej do obrotu lub sprowadzanej do naszego kraju. Przekazywanie danych w formie elektronicznej ułatwi ich archiwizowanie. Docelowo umożliwi to ośrodkom informacji toksykologicznej natychmiastowy dostęp on-line do tych danych